Bebeğin ilk iletişim davranışları, göz takibi yapabilmesi ve bedenini kullanması ile ses çıkarmasına bağlıdır.
Aşağıdaki videolarda Uzm.Dr. Sinan Çomu, Çocuklarda “Otizm”, “Gelişme Geriliği” ve “Hareket Bozuklukları” hakkında bilgiler veriyor.
A. Göz Takibi/Teması
Bebek 3,5 aylık olduğunda görsel-motor sistemi tamamen olgunlaşır ve iletişim kurmak için göz kontağı kurmaya başlar. Otizmli çocuklarda ise göz takibi davranışı farklıdır. Belli nesnelere sabit bir şekilde sürekli bakabilir, nesnenin bütünüyle ilgilenmek yerine bir parçasına takılıp kalabilirler. İnsanlarla göz teması kurmak yerine geometrik modelleri/kalıpları tercih ederler; ya da ebeveynin yönergesi ile göz teması kursalar bile görmemezlikten geliyor gibi görünürler. Bu durum otizmli çocukların dünyayı anlamalarında ve iletişim kurmalarında problem yaratmaktadır.
B. Babıldama
Bebek 7 aylık olduğunda çevresinde konuşulan dilin seslerine daha duyarlı hale gelir; fakat otizmli çocuklarda tam tersi bir durum söz konusudur. Çevresindeki ona yöneltilen konuşma seslerine ilgi göstermez ve sanki hiç duymuyormuş gibi davranır. Bir takım ses çıkarma davranışlarında bulunsa dahi bunu sıra alarak ve iletişim maksatlı olarak yapmaz. Ebeveynlerinin ona yönelerek söyledikleri kelimeleri, çıkardıkları sesleri tekrar etmek için sınırlı oranda çaba gösterir.
C. Jestler
Normal gelişim gösteren bir çocuk 9. aydan itibaren istediği bir şeyi belirtmek için uzanma davranışı gösterir. İlerleyen zamanlarda, bütün vücudunu kullanarak ilgili nesneye yönelebilir. Jestlerin kullanımı çocuk ile ebeveyn arasında maksatlı bir iletişim örüntüsüne yol açar. Fakat otizmli çocuklar jest kullanmak yerine istediklerini elde etmek için ‘‘yönlendirme’’ denilen farklı bir yöntem kullanır. Örneğin, bir şey elde etmek istediğinde yetişkinin el ya da kolunu o nesneye doğru iter. Çocuk yetişkin ile etkileşime girmemekte onu sadece araç olarak kullanmaktadır.
Çocuklarda dil gelişimini önceleyen değişkenler; motor taklit, ortak dikkat ve oyundur.
Motor taklit becerisi, çocuğun dikkatini diğer kişiye yönlendirmesini ve o kişinin davranışının zihinsel temsilini oluşturmasını gerektirir. Otizmli çocuklar gelişimsel düzeylerine göre değişen oranlarda motor hareketlerin taklit edilmesinde sorun yaşamaktadır. Örneğin birisinin el sallama davranışını taklit ederken elini kendi yüzüne doğru döndürebilmektedir. Ortak dikkat; çocuğun dikkati kendisi, etkileşim halinde olduğu kişi ve nesne arasında düzenlemesi olarak tanımlanabilir ve dil gelişimi ile ilişkilidir. Otizmli çocuklar karşısındaki kişinin herhangi bir nesneye ya da olaya bakması için çabalamaz ve onun ilgilendiklerine karşı herhangi bir tepki göstermez. Ayrıca otizmli çocuklar işlevsel ve sembolik oyun oynamada zorluk yaşar. Örneğin, oyuncak hayvanları yan yana dizebilir fakat onları birbiri ile konuşturuyormuş gibi yapmaz. Sosyal gelişim ve objelerin kullanım biçimleri otizm tanısı için önemli bir belirteçtir.
Çocuğunuzda benzer bulgular görmekteyseniz uzman bir dil ve konuşma terapistine başvurarak dil ve konuşma değerlendirmesi yaptırmanız faydalı olacaktır. Otizmde erken tanı ve müdahale çocuğun sosyal ve iletişimsel gelişimi için ve dolayısıyla da dil gelişimi için hayati önem taşımaktadır.
Uzman Dil ve Konuşma Terapisti
Çağdaş Karsan
