Obezite : Bir Modern Çağ Hastalığı

Son yıllarda bütün dünyada ve özellikle gelişmiş ülkelerde obezite (şişmanlık) oranı hızla artmakta ve beraberinde getirdiği problemlerle insanların sağlığını ciddi bir biçimde tehdit etmektedir.
Maalesef çocuklar da bu artışın dışında kalmamakta ve çocukluk çağında alınan fazla kilolar onlarda fiziksel ve psikolojik rahatsızlıklara yol açmaktadır. Obezite; diyabet, kalp-dolaşım hastalıkları, astım, uyku bozuklukları/apnesi, eklem bozuklukları gibi çeşitli fiziksel hastalıklara yol açmaktadır. Psikolojik olarak da çocukları olumsuz olarak etkilemekte, diğer çocuklar tarafından küçük düşürücü şakalara maruz kalıp dışlanabilmektedirler. Bu da çocukta öz güven yitimi, kendi ile barışık olmama ve depresyon gibi psikolojik sorunlara yol açabilmektedir.
Ebeveynlerin çocuklarına vereceği pozitif destek, onları sağlıklı beslenme ve spor konusunda bilinçlendirme, çocuklara doğru bir rol-model olmak ve gerektiğinde profesyonel yardım almak konusunda onlara yardımcı olmak çocuğun sağlıklı bir kiloda kalmasını sağlayabilir.

İnsan niye şişmanlar ? (Obezite nedenleri)

Şişmanlık genellikle birden fazla etmenin toplamının bir sonucudur. Bazı bireylerde genetik etmenler rol oynayabilir. Bu kişiler genellikle aldıkları kalorileri daha yavaş yakma eğilimindedirler. Açlık dönemleri için avantaj olabilen bu durum besine ulaşmanın kolay olduğu gelişmiş ülkelerdeki bireyler için dezavantaja dönüşebilmektedir.

Genetik yatkınlığın yanı sıra çevresel etmenlerin de şişmanlığın oluşumuna katkısı vardır. Örneğin fast-food alışkanlıkları, düzenli öğünler şeklinde beslenmek yerine sürekli atıştırmak, ailesel/yöresel olarak yüksek kalori ağırlıklı besinlerle beslenmek, psikolojik olarak kendini kötü hissettiğinde aşırı yemek yemek gibi etmenler sayılabilir.

Yukarıdaki saydığımız etmenlerden çocuklarda sıklıkla karşılaşılan genellikle aşırı yeme ve daha az fiziksel harekettir. Günümüzde çocuklar daha çok fast-food türlerine, cips, şekerleme türü şeylere ve şekerli içeceklere yönelmekte ve daha çok bilgisayar ve televizyon karşısında zaman geçirerek daha hareketsiz bir yaşama yönelmektedir.

Aslında bu basit bir fizikokimyasal kuraldır: İnsanlar beslenme yolu ile yaktığından daha çok kalori aldığında vücut bu fazla kalorileri yağ olarak depolamaya başlar. Az bir yağ depolanması kişi için sorun yaratmazken bu depolanmanın giderek artışı kişinin vücudunda olumsuz etkilere yol açmaya başlar.

Kim şişmandır? ( Kimde obezite var? )

Fazla kilo ve obezite tanımı için değişik ölçütler kullanılmakla beraber, en sık kullanılan ve kabul göreni vücut-kitle indeksidir ve değişik yaş aralıkları için oluşturulmuş VKİ tabloları mevcuttur. Çocuklar sürekli olarak fiziksel gelişim içerisinde olduklarından kendi yaş ve cinsiyet grubuna uygun tablolar kullanılarak gerekli hesaplamalar yapılmalıdır.Vücut kitle indeksini doktorunuz ya da diyetisyenler kolayca hesaplayabilirler. VKI ilgili yaş ve cins aralığının %85 i üzerinde olan çocuklar fazla kilolu, %95 üzerinde olanlar ise şişman olarak nitelendirilirler.

Obezite ‘nin çocuk sağlığı üzerine olumsuz etkileri

Şişman çocuklar şişman olmayan yaşıtlarına göre daha sık psikolojik ve fiziksel sağlık sorunlarına maruz kalabilmektedirler. Şişman olan çocuklar kendileri ile barışık bir hayat sürebildikleri gibi, bazen de içe kapanabilmekte, kendini izole etmekte öz güvenini yitirmekte ve daha çok besin tüketme eğilimine girerek bir kısır döngüye yakalanabilmektedirler. Aynı şekilde bu çocuklar zaman zaman arkadaşları tarafından dışlanabilmekte, kendileri ile alay edilebilmekte bu da doğal olarak çocuğun psikolojisini olumsuz etkileyebilmektedir.

Obezite hangi hastalıklara neden olur?

Fiziksel hastalıklar arasında en sık görülenler ise diyabet, kalp hastalıkları ve astımı sayabiliriz. Tip 2 diyabet şişman çocuklarda ve erişkinlerde daha sık görülen bir rahatsızlık olup etkin tedavi edilmediği takdirde çeşitli doku hasarlarına yol açmakta başta göz, böbrekler ve sinir sistemi olmak üzere vücutta ciddi hasarlara yol açabilmektedir. Bu tablonun uygun diyet ve yaşam tarzı değişiklikleri ile hastalığın erken evrelerinde geri döndürülmesi mümkündür.
Şişman çocuklarda kolesterol ve tansiyon yüksekliği akranlarına göre daha sık görülen bir durum olup bu da uzun vadede çeşitli kalp ve damar hastalıklarına zemin hazırlamaktadır. Bunun sonucunda da bu çocuklarda hayatın daha erken dönemlerinde kalp krizi geçirme ve inmeye maruz kalma olasılığı artmaktadır.

Obezite’de astım ve uyku bozukluğu

Astım akciğerdeki hava yollarının enflamasyonu ve daralması ile seyreden bir rahatsızlık olup son yıllarda çeşitli faktörlere bağlı olarak hızla artmakta ve bu artıştan çocuklar da nasibini almaktadır.
Astım kronik bir rahatsızlık olup diğer tüm kronik rahatsızlıklar gibi kişinin yaşam kalitesi ve süresini ciddi olarak olumsuz etkileyebilmektedir. Yapılan araştırmalarda nedeni tam aydınlatılamamakla beraber şişman çocuklarda astım sıklığının daha fazla olduğunu göstermektedir.
Şişman çocuklar aşırı horlama ve uyku apnesi gibi uyku bozukluklarına daha çok yakalanmakta bu da kalp-damar ve sinir sistemi üzerinde olası sağlık problemlerine yol açmakta, gün içinde yorgunluğa ve konsantrasyon güçlüğüne neden olabilmektedir.

Gene aynı şekilde şişman çocuklarda eklem sertliği, eklemlerde ağrı, karaciğerde yağlanma, safra kesesinde taş oluşumu, ergenlik sürecine daha erken girme, kız çocuklarında aşırı tüylenme ve adet bozukluğu gibi problemlere de yol açabilmektedir.

Peki ne yapmalı?

• Çocuğunuzun sağlıklı bir kiloya sahip olması gereken en önemli şey çocuğunuzun yedikleri ve içtikleri besinlerden aldıkları kalorileri günlük aktivite ve fiziksel egzersizlerle dengelemesidir. Kilo fazlası olan çocuklar normal büyüme ve gelişimine engel olmayacak şekilde günlük aldıkları toplam kalori miktarını azaltmalı ve bunu yaparken mutlaka bu konuda deneyimli bir diyetisyenden yardım almalıdırlar.

Bunun için

• Çocuğunuzu sağlıklı bir beslenme alışkanlığı kazanması için motive edin
• Sebze, meyve ve rafine edilmemiş tahıl ürünleri ile beslenmeleri konusunda çocuklarınızı teşvik edin
• Düşük yağ oranı içeren ya da hiç yağ içeren süt ürünlerini tercih etmelerini sağlayın.
• Protein dengesini daha çok yağsız et, balık süt ürünleri ve taneli sebzelerle karşılamaya özen gösterin
• Porsiyonların çok büyük olmamasına dikkat edin.
• Su tüketimini teşvik edin.
• Tatlandırılmış içecekler şeker, tuz ve doymuş yağ asidi içeren ürünlerin alımını sınırlandırın.
• Yüksek kalorili besinleri fazla tüketmesini önleyin. Yüksek şeker içerikli besinlerden ve tuzlu atıştırmalıklardan uzak durmasını öğütleyin.

Aşağıdaki besinler ulaşılabilmesi kolay, düşük yağ ve karbonhidrat, dolayısı ile düşük kalorili besinlere örnek olarak verilebilirler

• 1 adet elma
• 1 adet muz
• 1 küçük kâse ahududu
• 1 küçük kâse üzüm
• 1 küçük kâse havuç, brokoli ya da humus

Çocuklarınızı fiziksel aktivitenin faydaları konusunda bilinçlendirin. Fiziksel aktivitenin çocuklarınıza yararlarından bazıları

• Daha sağlam kemik yapısı
• Kan basıncı kontrolü
• Daha az stres ve gerginlik
• Artmış öz güven
• Sağlıklı kilo kontrolü

Çocuklarınızın günlük hayatta aktif olmalarını sağlayın. Okul çağı çocukları ve ergenlerin haftanın en az 5 günü en az 60 dakika orta düzey efor gerektiren fiziksel aktivitelerde bulunmaları önerilmektedir.

Bu aktiviteler için aşağıdaki örnekleri verebiliriz

• Hızlı yürüme
• Yakalamaca oynamak
• İp atlamak
• Futbol oynamak
• Yüzmek
• Dans etmek

Çocuğunuzun hareketsiz geçen zamanını azaltın

Okumak ve ev ödevi yapmak için sessiz ve sakin bir ortam önemli olmakla beraber çocuğunuzun bilgisayar ya da televizyon karşısında geçirdiği zamanı günlük 2 saat ile sınırlayın. Onları hareketsiz kalmalarını önleyecek aktivitelere yönlendirin ve mümkünse siz de onlara eşlik etmeye çalışın.

Erişkinlerde olduğu gibi çocuklarda uygun kiloya ulaşmak ve onu korumak bireyin sağlığı açısından önemlidir. Bu yüzden kısa süreli katı diyetler yerine, daha uzun sürede beslenme alışkanlığı ve yaşam biçimini değiştirerek ideal kiloya ulaşmak ve bunu korumak birey açısından daha sağlıklı bir davranış olacaktır. Ayrıca her bireyde olduğu gibi çocuğu da bu yolculuğunda yalnız bırakmamak, ailenin psikolojik desteğinin yanı sıra ona örnek olacak davranış kalıpları ve beslenme alışkanlıklarını edinmek ve düzenli spor çocuğunuzun kilo vermesini ve ideal kilosunu korumasını kolaylaştıracaktır.

Aşağıdaki videolarda Uzm. Dyt. Fatmagül Yılmaz Öztürk, “Çocuklarda ve Ergenlikte Obezite” ile ilgili bilgiler veriyor.