Kan Uyuşmazlığı

Kan Uyuşmazlığı Ne Demektir? Bebeklerde Hangi Sorunlara Yol Açar?

Kan uyuşmazlığı sözcüğü anne ve babaların bebekleri ile ilgili doktorlarından sıkça duydukları ve bazen de bebeklerde ciddi sorunlara yol açan bir durumu tanımlar. Hamilelik döneminden itibaren kan uyuşmazlığı nedeniyle kadın doğum hekimleri bazı uygulamalar yaparlar. Bebek doğduktan sonra da çocuk hekimleri bebek için diğer bebeklerden farklı bazı işlemler, tetkik ve tedaviler yaparlar. Bu süreç içinde yeterince bilgilendirilmemiş anne ve babalar büyük endişeler yaşayabilirler. Bilgi önümüzü daha net görmemizi, daha doğru kararlar almamızı sağlar, en önemlisi de korku ve endişeyi çok azaltır.

Bu yazıda anne ve babaların kan uyuşmazlıkları, hamilelik ve doğum sonrası süreçteki işlemler hakkında bilgilendirilmeleri, doktorların nasıl düşünüp hangi kararları aldıklarını anlayabilmelerini sağlamayı amaçladım.

Önce birkaç temel fizyoloji bilgisi öğrenelim

Bunları bildiğimiz zaman anne ve bebeğin vücudunda olup biten olayları çok daha kolay anlayabiliriz.

1. İnsanların alyuvarlarının üzerinde değişik yapılarda birçok “yüzey antijeni” adını verdiğimiz moleküller bulunur.  Bu yüzey antijenlerine değişik isimler verilir. En çok bilinenler A, B ve Rh antijenleridir.  Kişilerin kan grupları alyuvarlardaki bu antijen yapılarının hangilerinin bulunduğuna göre belirlenir.
2. Kan grubu Rh negatif olan kişilerin vücuduna eğer Rh pozitif yapıdaki alyuvarlar girerse bağışıklık sistemi bu hücreyi tanımadığı için düşman kabul eder ve yok etmek için “antikor” dediğimiz molekülleri oluşturur.  Bu antikorlara “Anti- Rh” ya da “Anti-D” antikorları adı verilir.
3. Kan grubunda A ya da B antijeni bulunmayan yani O (sıfır) grubu olan kişilerde ise doğuştan yani doğal antikor olarak A ve B grubuna karşı antikorlar bulunur.  Bu antikorlara da “Anti-A” ve “Anti-B” antikorları denir.
4. A ve B antijenleri insanların hemen tüm dokularında bulunur, Rh antijeni ise sadece alyuvarlarda bulunur.

Rh Uyuşmazlığında Hamilelik Sürecinde Neler Oluyor?

1. Kan grubu Rh negatif olan bir hamile kadının eğer Rh pozitif bir bebeği varsa,
2. Bebeğin Rh pozitif alyuvarları annenin kanına geçerler. Bu geçiş büyük olasılıkla doğum anında olur ve bebek sorunsuz bir şekilde doğar.  Ancak geride alyuvarlarını bırakmıştır.
3. Annenin bağışıklık sistemi bebeğin alyuvarlarını yabancı kabul edip parçalamak için bir silah üretir, yani “Anti-Rh”, diğer adıyla “Anti-D”  dediğimiz antikorlar anne kanına geçmiş olan bebek eritrositlerini yok ederler.
4. Ancak bu antikorlar ömür boyu annede kalacaktır.  Eğer anne ikinci kez Rh pozitif bir bebeğe hamile kalırsa bu antikorlar bebeğe geçerek onun Rh pozitif alyuvarlarına saldırıp parçalamaya başlarlar.  Yani Rh uyuşmazlığında ikinci bebeğin etkilenme ihtimali çok daha yüksektir.
5. Alyuvarların parçalanması ile anne karnındaki bebekte (fetus) derin bir anemi (kansızlık) gelişmeye başlar. Bebek bu anemiden etkilenip kalp yetmezliğine girmeye başlar.  Ayrıca bebeğin karaciğeri ve dalağı da parçalanan alyuvarların yenilerini üretmek üzere kan üretimine başlar ve büyürler. Karaciğer bu kan üretimi işiyle o kadar çok uğraşmaya başlar ki kendi asıl görevlerini yapmamaya ve albümin dediğimiz ana serum proteinini üretememeye başlar.
6. Anne karnındaki bebekte derin anemi nedeniyle hem kalp yetmezliği ve hem de albümin düzeyinin düşmesi sonucunda “hidrops fetalis” dediğimiz ağır tablo gelişir ve bebek anne karnındayken ölebilir.
7. Eğer bebek anne karnında ölmeden doğabilirse bu kez yenidoğan bebekte alyuvarların parçalanması ile açığa çıkan “bilirübin” adındaki sarı renkli pigment “yenidoğan sarılığı”na yol açar.  Rh uyuşmazlığı olan bebeklerde bilirübin düzeyleri toksik değerlere ulaşabilir ve kalıcı beyin hasarları ortaya çıkabilir.  Sarılık dışında bu bebekleri bekleyen diğer bir sorun da tıpkı anne karnındaki gibi derin anemi olabilir.

Aşağıdaki videolarda Uzm. Dr. Murat Palabıyık, “Yenidoğan Sarılığı” ve “Yenidoğan Yoğun Bakım Üniteleri” hakkında bilgiler veriyor.

ABO Uyuşmazlığı Ne Demektir? Nasıl Bulgular Verir?

1. Annenin kan grubu O, bebeğin kan grubu A ya da B ise ABO uyuşmazlığı tablosu ortaya çıkar.
2. Kan grubu O olan kişilerde zaten doğal olarak Anti-A ya da Anti-B antikorları olduğu için annenin ilk hamileliğinde bile bu antikorlar fetusa geçip onun eritrositlerini parçalayabilir.
3. Ancak A ve B antijenleri hemen tüm dokularımızda bulunduğu için anneden fetusa geçen antikorların büyük kısmı diğer dokulara yapışır ve alyuvarlara ulaşabilen antikor miktarı daha az olur.  Bu nedenle bebekler daha az etkilenirler ve fetustaki anemi ile yenidoğan bebekteki sarılık Rh uyuşmazlığına göre daha hafif seyreder.

Hem Rh Hem de ABO Uyuşmazlığı Bir Arada Olursa Durum Nasıl Olur? Daha İyi mi? Daha Kötü mü?

1. Anne kan grubu O Rh negatif iken bebek A Rh pozitif ya da B Rh pozitif ise hem Rh uyuşmazlığı hem de ABO uyuşmazlığı aynı anda var demektir.
2. Bu durumda bebekten anneye geçen A ya da B grubu alyuvarlar her O grubu insanda doğal olarak bulunan Anti-A ya da Anti-B antikorları tarafından hızla yok edilirler. Annenin bağışıklık sistemi gelen alyuvarların Rh pozitif olduğunu anlayamaz ve Anti-Rh antikor üretmez.
3. Bu durumda ağır tablo olan Rh uyuşmazlığı ortaya çıkmaz ve ABO uyuşmazlığına bağlı hafif anemi ya da sarılık tablosu görülür.

Şimdi de Biraz Teknik Bilgi: Kan Uyuşmazlığında Yapılan Klinik ve Laboratuvar İşlemleri Nelerdir?

Coombs testi: Doktorunuzdan adını sıklıkla duyacağınız bir testtir. Bu test annenin bebeğin alyuvarlarına karşı antikor üretip üretmediğini bize gösterir. İki tipi vardır:

1. İndirekt Coombs testi: Annede yapılır. Anne eğer bebeğine karşı antikor üretmiş ise bu antikorlar annenin kanında serbestçe dolaşır ama annenin kendi alyuvarlarına yapışmazlar. Bu nedenle anneden kan alınıp serumu ayrılır, daha sonra bu serum bebekle aynı kan grubuna sahip alyuvarlarla karıştırılır. Antikorlar hemen bu alyuvarlara yapışırlar. Üzeri antikorla kaplı alyuvarlar karışımı üzerine Coombs serumu dediğimiz özel hazırlanmış bir serum eklendiğinde bu alyuvarlar çökelti oluştururlar.  Bu çökeltiyi gören laborant da sonucu “indirekt Coombs pozitif” olarak rapor eder.  Normal durumda annede indirekt Coombs testi negatif olmalıdır.
2. Direkt Coombs testi: Bebekte yapılır. Eğer yenidoğan bebeğin kanında annesinden geçmiş olan antikorlar varsa bu antikorlar bebeğin alyuvarlarını hedef alıp onlara yapışırlar. Bebekten tam kan alınıp üzerine Coombs serumu damlatılır. Alyuvarlar bu durumda çökelti oluştururlar ve laborant sonucu “direkt Coombs pozitif” olarak rapor eder. Normal durumda bebekte direkt Coombs testi sonucu negatif olmalıdır.

Bilirübin

Alyuvarların parçalanması ile açığa çıkan pigmente bilirübin denir. Bilirübinin ilk ortaya çıkan şekli dokulara yapışan ve özellikle de beyin dokusuna özel bir ilgisi olan İndirekt bilirübindir. Bebeğin topuğundan alınan bir damla kan ile bilirübin düzeyi kolayca ölçülebilir. Belirli düzeyin üzerindeki indirekt bilirübin başta işitme siniri olmak üzere bebeğin beynine zarar verebilir.  Bebeğin karaciğeri bu indirekt bilirübini alır, toksik olmayan “direkt bilirübin” haline dönüştürür ve safra ile bağırsağa atar. Direkt bilirübin yeşil renktedir, safranın yeşil rengini verir. Bebek kakasını yapınca
bilirübini vücuttan atmış olur.

Hematokrit

Kandaki alyuvarların hacminin kan miktarına oranıdır. Bebeğin topuğundan alınan bir damla kan ile kolayca bakılır. Sonuç % olarak verilir. Sağlıklı bir erişkinde hematokrit değeri %40-45 arasında, yenidoğanda ise %45-55 arasındadır.  Eğer kan uyuşmazlığı varsa anneden geçen antikorlar bebeğin alyuvarlarını parçaladığı için hematokrit değeri düşer.  Bebeklerde her total bilirübin testi aynı anda bir hematokrit ölçümü ile birlikte yapılır.

Kan Uyuşmazlığı Durumlarında Anne ve Bebeklerin Tıbbi İzlemleri Nasıl Yapılır? Hangi Testler ve Tedaviler Uygulanır?

Kan grubu Rh (-) negatif olan hamile bir kadının eşi Rh(+) ise kadın doğum doktorları genellikle ilk muayenede “indirekt coombs” testi isterler. Böylece annenin daha önceden Rh(+) alyuvarlara karşı antikor üretip üretmediği anlaşılır. Normal olarak bu testin negatif sonuçlanması beklenir. Eğer fetusun kan grubu Rh(+) ise gebelik sürecinde bebekten anneye Rh(+) alyuvar geçmesi annenin “anti-Rh” antikor üretmesine yol açacaktır. Ağır kan uyuşmazlıklarının sorumlusu bu antikorlardır.

Eğer bebek risk altındaysa

Kan değişimi ne zaman yapılır?