Gün geçmiyor ki ülkemizde yeni bir gündem ortaya çıkmasın, siyasi, sanatsal, bazen de sağlıkla ilgili gündemimiz o kadar hızlı değişiyor ki. Son günlerde, ıspanak zehirlenmesi nedeniyle acil servislere başvuran bir çok hasta olduğunu duyuyoruz. Haliyle hastalarımız da bize bu konuda endişe ile daha çok danışır oldular. Öncelikle şunu belirtmeliyim ki ıspanak normal şartlarda zehirlenmesi mümkün olan bir gıda değil. Aslında ıspanak demir, C vitamini, folik asit ve okzalat başta olmak üzere birçok vitamin ve mineralden zengin, sağlık deposu bir gıdadır. Buna rağmen nadiren bazı zehirlenme vakaları olabiliyor.
Ispanak zehirlenmesi 3 farklı mekanizma ile gerçekleşebilir.
- Nitrit zehirlenmesi
- Okzalat zehirlenmesi
- Atropin zehirlenmesi
İlk ikisi ıspanağın doğal yapısından kaynaklanan aşrı kullanım veya yanlış kullanımla ilgilidir. Diğer üçüncüsü, yani gündemimizi meşgul eden zehirlenme tipine gelince, aslında bu tip zehirlenmenin direk olarak ıspanakla bir ilgisi de yoktur aslında.
İçindekiler
Ispanak zehirlenmesi 1: Atropin-Skopolamin zehirlenmesi
Tarım Bakanlığının yaptığı resmi açıklamaya göre, ıspanak içine karışan, yabancı bir otun içindeki atropin benzeri madde, bu tip bir zehirlenmeye yol açmıştır. Bu ot, güzel avrat otu veya Latince adıyla Atropa Bella Donna adıyla anılan, patlıcangillereden olan bir bitkidir. Tıpta yaygın olarak kullanılan atropin ilacı da bu ve benzeri bitkilerden elde edilir.
İnternetteki kaynaklara baktığımızda inanılmaz bir kavram kargaşası var. Atropin tipi zehirlenmede en önemli ve ilk bulgu göz bebeklerinin aşırı büyümesi ve ışıklı ortamda bile küçülemiyor olmasıdır. Bu durum gözde uyum sorunlarına yol açarak bulanık görmeye sebep olur. Yani bazı kaynaklarda yazdığı gibi ısıtılan ıspanakta açığa çıkan Nitritin böyle bir belirtiyle ilgisi yoktur. Hastaneye başvuran vakaların belirtilerine baktığımızda, ana belirti bulanık görme olduğu için, yabancı bir otun karışma olasılığı daha yüksek görünüyor.
Ispanak zehirlenmesi (1) belirtileri
Atropin insanda ilkel çağlardan beri kaç kurtul etkisini yaratan sempatik belirtilere yol açar. Yani heyecanlandığınız zaman ortaya çıkan belirtilerle aynıdır.
- Göz bebeklerinde büyüme
- Ağız kuruluğu
- Kalp hızında artış
- Solunum hızında artış
- Bağırsak hareketlerinin artışına bağlı olarak karın ağrısı
- İdrar yapamama
- Halüsinasyon
Ispanak zehirlenmesi 2: Nitrit zehirlenmesi
Ispanakla ikinci bir zehirlenme şekli ise ıspanağın yapısında diğer gıdalara göre daha bol bulunan nitrat maddesinden kaynaklanır. Normal şartlarda nitratın belli bir miktarı insanlara zarar vermez. Ancak ıspanağı pişirdikten sonra tek seferde bitirilmezse, daha sonra ısıtıp tekrar yenirse, o zaman Nitrat metaboliti olarak açığa çıkan Nitrit nedeniyle hassas bireylerde, özellikle küçük çocuklarda zehirlenmeye sebep olabilir. Nitrat yüksek ısı ile nitrite dönüşür, nitrit kanımızda oksijeni taşıyan hemoglobinin yapısını değiştirerek methemoglobinemi dediğimiz bir duruma yol açar. Buna halk arasında mavi bebek sendromu da denir, nadiren enzimatik olarak hassas olan yetişkinlerde de görülebilir.
Ispanak zehirlenmesi (2) belirtileri
- Ciltte soluk mavi morumsu bir renk (siyanoz)
- Bulantı
- Kusma
- İshal
- Nefes alma zorluğu
- Aşırı halsizlik
- Son aşamada, epilepitk nöbet ve koma bile görülebilir.
Hemoglobini normal hemoglobine dönüştüren enzim 6 ayın altında bebeklerde tam olarak gelişmemiştir. Bu nedenle 6 aydan önce bebeklere bitkisel kaynaklı gıdalar vermemek gerekir. Küçük bebekler için aşırı Nitratın bir kaynağı da, kontrolsüz içme ve kullanım sularıdır. Bebeklere verilen sulara dikkat etmek, özellikle ıspanak gibi yeşil yapraklı sebzeleri günlü hazırlamak, yüksek ısıda ısıtmamak gibi öneriler yapılabilir.
Ispanak zehirlenmesi 3: Okzalat zehirlenmesi
Ispanak okzalattan zengin bir gıdadır. Hatta özellikle böbrekte okzalat taşı olan hastaların yememesi gereken gıdaların başında da ıspanak gelir. Okzalat fazla alındığında karın ağrısı, nabızda zayıflama, tansiyon düşüklüğü, bazen epileptik nöbete kadar varan yan etkilere sebep olabilir. Fazla okzalat tüketildiğinde, özellikle böbrek taşı olasılığı artacaktır.
Anacak zehirlenme anlamında baktığımızda, ıspanak yiyerek okzalatla zehirlenmek insan için neredeyse imkansızdır. Okzalatın toksik ölümcül dozu 375 mg/kg’dır. 65 kiloluk bir insanın bu nedenle zehirlenip aniden ölmesi için, 25 g okzalat alması, yani , bir anda 3-4 kilo ıspanağı yemesi gerekiyor ki bu da mümkün değil.
Sağlıcakla kalın
