İçindekiler
Endokrin sistem nedir, ne işe yarar?
Endokrin sistem hormonlar ve bu hormonları üreten salgı bezlerinden oluşur. Solunum, kalp ve dolaşım, sindirim, boşaltım ve iskelet sistemleri kendi içlerinde çalışıp birbirlerini zaman zaman etkilerken endokrin sistem tüm bu sistemlerin hücreleri arası iletişim ve etkileşimini; hızını, düzenini, metabolizmayı, büyüme ve gelişmeyi, cinsel gelişimi ve daha nice işlevi üstlenir. Bu işlevler çoğu kez çok yavaş işleyen mekanizmalarla birbirine bağlıdır.
Hormonlar nerede üretilir, nasıl görev yapar?
Hormonlar salgı bezleri tarafından üretilip kan dolaşımına verilir. Etkileyeceği organ ve hücrelere kan yolu ile taşınır. Hedef hücrelerdeki algılayıcılar (reseptör) tarafından tutulan hormon, hücrede gerekli yanıtı oluşturmakla görevlidir. Yanıt olarak ortaya çıkan yeni bir salgı, yeni bir hormon, kendini salgılatan hormonun salgısının azalmasını sağlar… Bu bir denge içinde devam eder.
Hormon üreten salgı bezleri şunlardır: Hipotalamus, hipofiz, tiroid, paratioid, böbrek üstü bezleri ve üreme bezleri.
Bunlar dışında bazı organların içinde farklılaşmış hücre grupları da hormon üretebilir: Örneğin akciğerler, böbrekler, deri, kalp ve karaciğerde de bazı hormonlar üretilmektedir. Ayrıca pankreasta da sindirim enzimleri dışında insülin üreten bölgeler vardır.
Aşağıdaki videoda Prof. Dr. Nurçin Saka, Şeker Hastalığı Belirtilerini anlatıyor.
Salgı Bezleri – Ürettiği Hormonlar ve Bozuklukları
Hipotalamus
Beynin tam ortasında, merkezinde, alta kısmında ceviz büyüklüğünde bir bölgedir. Dışarıdan bakılınca beynin diğer bölgelerinden farkı olmadığı sanılır. Ancak buradaki hücreler, beyindeki sinir hücrelerinin farklılaşmasıyla ortaya çıkmış olan hücreler olup beyinle endokrin sistem arasında köprü oluşturur. Buradan salgılanan hormonlar diğer salgı bezlerinden hormon salgılanmasını uyarır veya baskılar.
Hipofiz
Hipotalamusun altında, beyin tabanında yerleşmiş olan hipofiz bir bezelye tanesi kadar küçük olmasına rağmen olağanüstü işlevler üstlenen hormon salgılarından sorumludur. Ön lob ve arka lob olarak iki bölgeden oluşan hipofizden salgılanan hormonlar şöyledir:
1) Ön hipofiz:
Büyüme hormonu: Kemik, yumuşak doku ve tüm vücut hücrelerinin büyümesini sağlar. Eksikliğinde boy kısalığı (cücelik), fazlalığında aşırı uzun boy (devlik hastalığı) ortaya çıkar.
Prolaktin: Süt veren annelerde süt salgısını uyarır.
TSH [Tiroid Stimülan (uyaran) Hormon]: Tiroid bezini uyararak tiroid hormonu üretmesini sağlar.
Kortikotropin (Kortizon ürettirici hormon – ACTH): Böbrek üstü bezlerinden kortizon üretilmesini sağlar.
FSH ve LH: Erkekte testis, kadında da yumurtalıklardan cinsiyet hormonu salgılanmasını uyaran hormonlardır.
2) Arka Hipofiz:
ADH (Antidiüretik hormon): Böbreklerden idrar yapılmasını etkileyerek vücudun su ve mineral dengesinde rol alan bir hormondur.
Oksitosin: Doğumda rahmin kasılarak doğum eyleminin gerçekleşmesini sağlar. Ayrıca emziren annede memedeki süt bezlerinin kasılarak, ürettiği sütün boşalımını sağlar.
Tiroid bezi
Boynun ön tarafında yerleşmiş, kelebek şeklinde bir organdır.
Tiroid hormonu: Bu hormonun ana görevi metabolizma hızını düzenlemektir. Çocukluk çağında ise kemik büyümesi ve sinir hücrelerinin olgunlaşmasını sağlar. Doğuştan olan eksikliğinde sinir gelişimi geri kalan bebeğin zekası olumsuz etkilenir ve boyu kısa kalır. (Konjenital hipotiroidizm)
Kalsitonin: Tiroid hücreleri arasından salgılanan bir başka hormon olup aşağıda bahsi geçen parathormonla beraber vücut kalsiyum metabolizmasını düzenlemede rol alır.
Paratiroidler
Tiroid bezinin iki yanında toplam 4 adet mercimek kadar küçük salgı bezidir. Parathomon adlı bir hormon salgılayıp vücut kalsitoninle beraber kalsiyum metabolizmasını düzenlemede rol alır.
Böbreküstü bezleri:
Her iki böbreğimizin üzerinde hormon üreten birer adet üçgen şeklinde salgı bezi vardır. Bu salgı bezlerinin dıştaki “kabuk” ve içteki “öz” kısımlarının her biri ayrı birer grup hormon üretir. Kabuk kısmında üretilen hormon (ilaç halinde kullanıldığında hepinizin bildiği) kortizondur. “Öz” kısmında ise stres reaksiyonlarında rol oynayan adrenalin üretilir.
Testisler
Erkek cinsiyet hormonu olan testosteronun üretim yeridir. Bu hormon, ergenlikte beliren boy artışı, penis büyümesi, kıllanma, ses kalınlaşması, kas gelişimi, sakal çıkması gibi vücut değişikliklerinin gerçekleşmesinden sorumludur.
Yumurtalıklar
Kadın cinsiyet hormonu olan östrojen ve progesteronu üreten yumurtalıklar pelvis içinde, leğen kemikleri arasında yer alır. Meme gelişimi, kalçada yağ dokusu birikimi ile dişi tipi vücut gelişimi östrojenler sayesinde olur. Östrojen ve progesteron gebeliğin gerçekleşmesiyle adet döngüsünde de rol alır.
