Ekran ve Uyku

Erken Çocukluk Döneminde Ekran Kullanımı ve Uyku

Son yıllardaki araştırmalar gelişen teknoloji ve değişen ebeveynlik dinamikleri ile ekran kullanımının çok erken yaşlarda (hatta aylarda) başladığı ve her geçen gün çocukların ekran kullanım sürelerinde ve kullanım çeşitliliğinde artış olduğunu gösteriyor. Erken çocukluk yıllarındaki ekran kullanımının uykuya olan etkisi ise halen araştırılan çok geniş ve ayrıntılı bir konu. Bu yazıda, bu kapsamlı konunun ebeveynleri ilgilendiren önemli başlıklarını özetlemeye çalıştım.

Özetle, ekran kullanımının artması uyku sorunlarının da artması demek. Ekrandan yayılan yoğun yapay ışığın beyne “gündüz” mesajı vermesi, beyinde ışık bilgisi ile içsel saatimizi düzenleyen suprakiazmatik çekirdeğin en çok ekranlardan yayılan mavi ışığa duyarlı olması, maruz kalınan içeriklerin yorucu, bilişsel ve duygusal olarak sindirilmesi zor olması gibi nedenlerden ekran kullanımı uykuya olumsuz etkiliyor.  Ekran kullanımı arttıkça uyku öncesi sakinleşme, dalma, sirkadyen ritmin çalışması (uyku/uyanıklık düzeni), uykuyu sürdürebilme zorlaşıyor. Bunlara ek olarak ekran süresi çocuklarda uyku sürelerini kısaltıyor ve gece yatma saatini geciktiriyor.

Ekran kullanımının okul çağı ve sonrası çocukların uykularına olan olumsuz etkisine dair çok araştırma var. Erken çocukluğa ait araştırmalar daha sınırlı. Ancak zaten hayatın ilk yıllarında sinir sisteminin çok daha ham, hassas olduğunu düşünürsek, aynı zararların ve hatta daha fazlasının söz konusu olduğunu varsayabiliriz. Aynı varsayımı bu araştırmaların sahibi bilim insanlarının da yaptığını görüyoruz.

Bu araştırmalardan birkaçının sonuçlarını paylaşıyorum:

2005’te 4-35 ay arası 2000’den fazla çocuklarla yapılan bir araştırmada ekran süresi arttıkça çocukların gündüz/ gece uykusu düzensizliğinin de arttığı bulunmuş.  2011’de 3-5 yaş arası çocuklarla yapılan araştırmada ekran içeriğinde şiddet ve geç saatlerde ekran kullanımı arttıkça uyku sorunlarında da artış görülmüş. 2014’te 2000’e yakın çocukla (6ay-7yaş) yapılan araştırmanın sonuçları gösteriyor ki ekran kullanım süresi artınca uyku süresi azalıyor. 2019’da 2 yaş altı çocuklar ile yapılan bir araştırmanın sonuçları da aynı, ve ek olarak artan ekran süresi ile azalan uyku süresi ilişkisi 6 aydan küçük bebeklerde çok daha güçlü. Bu araştırmaya göre 2 yaş altında 1 saatten fazla ekrana maruz kalan çocuklar, 1 saatten az kalanlara oranla 1.5 saat daha az uyuyor.

Matthew Walker’ın yazdığı “Niçin Uyuruz?” kitabında bahsedilen bir araştırmanın sonuçları çarpıcı: 5 gece boyunca uykudan önceki birkaç saatte bir grup yetişkin kitap okurken, bir grup yetişkin Ipad’den kitap okuyor. Ipad’den okuyan grupta %50 baskılanan melatonin (uyku hormonu), REM uykusu kaybı, ertesi gün yorgunluk ve takip eden gecelerde de melatonin salınımında 90 dk gecikme görülüyor. Yetişkin beynine olan bu seviyede etkinin çocuk beynindeki yansıması ne ölçüde olurdu, merak ediyorum.

Tüm araştırmaları göz önünde bulundurarak, daha iyi uykular için ekran kullanımı önerilerim

• Sınırlı tek seferlik ve toplam süre (American Psychological Assosiation’ın önerisi 2 yaş altında görüntülü görüşme hariç ekran kullanılmaması ve okul öncesi çocuklarda ekran kullanımın günde 1 saati geçmemesi. American Academy of Pediatrics 18 aya kadar sadece görüntülü konuşma olmasını, 18-24 ay arası buna ek olarak ebeveyn eşliğinde öğretici içerik izlenmesini, 2-5 yaş arası ise günde en fazla 1 saat ekran süresi öneriyor. Ortalama olan bu sınırların dışına çıkıyorsanız olabildiğince az çıkmanızı öneririm)
• İkindi sonrası sıfır ekran kullanımı
• Sınırlı içerik (Sadece çocuk programlarının izlenmesi, her türlü yetişkin içeriğinden uzak durulması (haber, film, reklam…), içeriğin görüntü ve ses hızları yaşına uygun, şiddet içermeyen, duygusal olarak çocuğun yaşının/duygusal gelişiminin hazmedebileceği ölçüde olması )
• Ebeveyn eşliğinde (İçerik hakkında diyalogla, içeriği bir araca dönüştürerek, bilginin beraber işlenmesi)
• Ekranı duygu baskılama ve sakinleşme amacı ile kullanmayın (Uyku için gerekli olan duygu regülasyonu ilişki ile, ebeveynin çocuğa bu duygularla baş etmesine eşlik etmesi ve dışavurumuna izin vermesi ile olur. Zor anlarda ekran kullanımı çocuğu sakinleştirmez, susturur. Duygular hazmedilmez, birikir ve çocuğu duygusal olarak daha fazla zorlar)

Tüm bunları düzenlemek adına şu konulara bakabilir ve farkındalığınızı artırabilirsiniz

• Ebeveynler olarak sizin ekran kullanım alışkanlıklarınız nasıl? Cep telefonlarının, televizyonun, bilgisayarın sizin hayatınızdaki yeri nedir? Çocuğunuz norm olarak neyi yaşıyor?
• Pozitif sınır koymada nasılsınız? Evde ilişkilerdeki şefkat ve kapsamayı korurken, bir yandan da güven dolu bir liderlik, kaptanlık duruşunuz ve pratiğiniz var mı? Ekran kullanımına dair ortak bir güç paylaşımı ve empati ile kurulmuş rutin ve hemfikir kalınmış rutinler var mı?
• Çocuğunuzun ekran kullanımından olan beklentilerini başka hangi aktivite ve ilişki kurma fırsatları ile karşılayabilirsiniz? Ekranın karşıladığı ihtiyaçları karşılamanın farklı yolları neler?

Kaynaklar

Brown GM. Light, melatonin and the sleep-wake cycle. J Psychiatry Neurosci. 1994;19(5):345–53.

Certain LK, Kahn RS. Prevalence, correlates, and trajectory of television viewing among infants and toddlers. Pediatrics. 2002;109 40. (4):634–642

Cespedes, E. M., Gillman, M. W., Kleinman, K., Rifas-Shiman, S. L., Redline, S., & Taveras, E. M. (2014). Television Viewing, Bedroom Television, and Sleep Duration From Infancy to Mid-Childhood. PEDIATRICS, 133(5), e1163–e1171. doi:10.1542/peds.2013-3998

Chen, B., van Dam, R. M., Tan, C. S., Chua, H. L., Wong, P. G., Bernard, J. Y., & Müller-Riemenschneider, F. (2019). Screen viewing behavior and sleep duration among children aged 2 and below. BMC Public Health, 19(1). doi:10.1186/s12889-018-6385-6

Dong S, Song Y, Jiang Y, Sun W, Wang Y, Jiang F. Multi-center study on the effects of television viewing on sleep quality among children under 4 years of age in China. Zhonghua Er Ke Za Zhi. 2015;53(12):907–12.

Children and Media Tips from the American Academy of Pediatrics, (2018), American Academy of Pediatrics Website: https://www.aap.org/en-us/about-the-aap/aap-press-room/news-features-and-safety-tips/Pages/Children-and-Media-Tips.aspx

Garrison, M. M., Liekweg, K., & Christakis, D. A. (2011). Media Use and Child Sleep: The Impact of Content, Timing, and Environment. PEDIATRICS, 128(1), 29–35. doi:10.1542/peds.2010-3304

Gradisar M, Wolfson AR, Harvey AG, Hale L, Rosenberg R, Czeisler CA. The sleep and technology use of Americans: findings from the National Sleep Foundation’s 2011 sleep in America poll. J Clin Sleep Med. 2013;9(12):1291–9.

Hawkey, E. (2019). Media use in childhood: Evidence-based recommendations for caregivers. APA website: https://www.apa.org/pi/families/resources/newsletter/2019/05/media-use-childhood

Aşağıdaki videolarda Uzm.Ped. Emine Eraslan, “Çocuk ve Televizyon İzleme” konusuyla ilgili bilgiler veriyor.