İçindekiler
Çocukluklarda Kolesterol Yüksekliği İleride Çeşitli Hastalıklara Davetiye Çıkarabilir
Çoğu ebeveyn kolesterolün çocukları için ne anlama geldiği konusunda yeterli bilgi sahibi değildirler. Halbuki yüksek kolesterol değerleri kalp krizi geçirme ve inme riski oluşumunu ciddi ölçüde artıran bir etmendir ve tıbbi araştırmalar bu hastalıkların temellerinin çocukluk çağından itibaren atılmaya başladığını göstermektedirler. Son yıllarda çocukluk çağında obezite riskinin dramatik bir biçimde artması önümüzdeki yıllarda bu hastalıkların ve bunların getireceği maddi ve manevi yükün ciddi biçimde artacağı anlamına gelmektedir.
Çocuklarda kolesterol
Yüksek kolesterol düzeyinin neden olduğu sağlık problemleri genelde uzun bir sürece yayılırlar ve bu yüzden genelde çocukluk çağında –istisnalar dışında- ciddi bir bulgu vermezler. Bu yüzden de sağlık çalışanları dışındaki insanlar için çocukluk çağındaki kolesterol düzeyi yüksekliğinin yol açacağı problemleri algılamak kolay olmayabilir. Buna rağmen özellikle aile öyküsünde yüksek kolesterol düzeyi ya da erken kalp krizi hikayesi olan ailelerde bu konuda bilinçli olmak daha da önem kazanmaktadır. Böylece erken dönemde çocuğunuzun doktoru ile iletişime geçerek olası ileriki dönemde oluşabilecek sağlık problemlerinin önüne geçebilme şansı doğar.
Kolesterol nedir?
Kolesterol mumumsu bir madde olup karaciğerde üretilen bir çeşit yağ olup vücut hücre zarları ve çeşitli hormonların oluşumunda yapı taşı olarak kullanılırlar. Siz kolesterol içeriği yüksek olan dondurma ya da hamburger gibi besinleri hiç ağzınıza koymasanız bile vücudunuz gerekli işlevlerini sürdürebilecek kolesterol miktarını karaciğeriniz oluşturma yeteneğine sahiptir. Karaciğerin günlük oluşturduğu kolesterol miktarı yaklaşık 1 gram olup bu sağlıklı bir birey için yeterli düzeydedir. Buna rağmen biz besinlerle dışarıdan bir miktar daha kolesterol alırız.
Sebze, meyve va tahıl ürünleri genelde kolesterol içermezken, süt ve süt ürünleri, et ve türevleri, deniz ürünleri ve yumurta sarısını kolesterolden zengin besinler olarak sayabiliriz.
Çocuklarda kolesterol nasıl oluşur? “İyi kolesterol” “kötü kolesterol” e karşı
Kolesterol vücutta dokular arasında bağımsız olarak taşınamaz ve bu taşınma için lipoprotein olarak adlandırılan bazı yağ-protein bileşimlerine ihtiyaç duyarlar. Bunların da günlük hayatta sıkça adlarını duyduğumuz 2 tanesi LDL ve HDL olarak adlandırılan düşük ve yüksek yoğunluklu ya-protein bileşenleridir. LDL genelde “kötü kolesterol”, HDL” ise” iyi kolesterol olarak bilinirler.
LDL-kolesterol yukarıda da sözünü ettiğimiz gibi kötü kolesterol olup kanda yüksek değerlere ulaştığında başlıca kalbi ve beyni besleyen damarlarda olmak üzere damar iç yüzeylerinde birikerek plak oluşumuna yolaçarlar. Bu plak oluşumları bir yandan damarların daralmasına yolaçarak dokulara giden kanın azalmasına neden olurken aynı zamanda damarların esnekliğini de azaltırlar.Sonuçta bağırsak, böbrek, kalp ve beyin gibi hayati organlara giden kan miltarı azalarak ilgili dokularınyeterli düzeyde beslenmesi azailır bu da çeşitli sağlık sorunlarına yolaçar. Ayrıca bu plaklardan kopan parçacıklar damarları kolaylıkla tıkayarak kalp krizi ve inmeye neden olurlar.
Öte yandan iyi kolesterol HDL-kolesterol ise kolesterolün dokulardan karaciğere geri taşınmasında rol alırlar ve damarlardaki plak oluşumunu engellemeye yardım ederler. Böylece yüksek düzeydeki LDL-kolesterol kalp krizi riskini artırırken yüksek düzeydeki HDL-kolesterol dolaşım sistemi üzerine iyileştirici bir rol oynar.
Başlıca 3 faktör vücut kolesterol düzeyinin artmasında rol oynar:
- Diyet: Özellikle yüksek oranda doymuş- ve trans-yağ içeren besinler
- Genetik: Anne-babanın genetik olarak yüksek kolesterol düzeyine sahip olması
- Obezite: Hem diyet hem de hareketsiz bir yaşam tarzı ile ilgilidir
Bu bilgiler ışığında fiziksel olarak aktif olan, sağlıklı beslenen, aile öyküsünde yüksek kolesterol düzeyi ya da kalp krizi riski olmayan ve şişman olmayan çocuklar kolesterol açısından düşük risk taşırlar.
Çocuklarda kolesterol düzeyinin takibi ve tedavisi
Güncel öneriler doğrultusunda her çocuğun 9-11 yaş ve 17-21 yaş aralıklarında enaz birer kez kan kolesterol düzeylerinin ölçülmesinde yarar vardır. Ayrıca aşağıdaki risk faktörlerini taşıyan çocuklarda 2-8 yaş ve 12-16 yaş aralıklarında kan kolesterol düzeyi tayini yapılmalıdır:
- Anne-baba ya da yakın akrabalarından birisinin total kolesterolü (LDL+HDL+%20 trigliserid) 240 mg/dl üzerinde ise
- Ailede 55 yaş altı erkeklerde y da 65 yaş altı bayanlarda kalp-dolaşım bozukluğu öyküsü mevcut ise
- Hastada kalp-dolaşım sistemi için risk oluşturabilecek belirli hastalıklar mevcutsa. Örneğin çeşitli böbrek hastalıkları ya da çocukluk çağı romatizmal hastalokları gibi.
- Obezite
- Diyabet, hipertansiyon sigara kullanım alışkanlığı gibi diğer risk faktörleri mevcutsa.
Kolesterol düzeyi ölçümü gerektiği durumlarda 12 saatlik açlık düzeyi sonunda doktorunuzun isteyeceği basit bir kantesti ile bu ölçümler gerçekleştirilebilir. Bu ölçümler sonunda çocuğunuzun LDL-kolesterol değeri 130 mg/dl üzerinde ise çocuğunuzun diyetini düzenlemede ve fiziksel aktivitesini artırmada ve birkaç ay sonra tekrar kolesterol düzeyini ölçtürmede yarar vardır. Eğer çocuğunuzun LDL-kolesterol değeri 190 mg/dl üzerinde ise ilaçla tedavi gereksinimi doğabilir.
Son olarak kolesterolü sağlıklı düzeyde tutmak için…
Kendinizin ve çocuklarınızın sağlığı ile sağlıklı bir kolesterol düzeyi için aşağıdaki önerileri dikkate almanızda yarar vardır:
- Kolesterol düzeyinizi ölçtürün ve yüksek çıkarsa aynı testi çocuklarınıza da yaptırın
- Çocuklarınızın ve kendinizin sebze, meyve ve tahıl ağırlıklı beslenmeye özen gösterin
- Bilinçli olun; marketten aldığınız ürünlerin kolesterol içeriğini kontrol edin. Günlük toplam besinlerde önerilen yağ oranı 1-3 yaş çocuklarda %30-40, 4-18 yaş arasında ise %25-35 tir. Bu konuda gerekirse diyetisyenlerden destek alın.
- Günlük vücudunuzun ihtiyacı olan yağları çoğunlukla doymamış yağ içeren besinleri tüketin, trans yağlardam mümkün olduğunca uzak durun. Bunun için yağ oranı düşük et ve sütürünlerini, balığı, taneli sebzeleri ve bitki yağlarını tercih edin.
- Çocuğunuzun sağlığı için.
- Onların günlük kolesterol alımını 300 mg ile sınırlayın
- Doymuş yağ asitlerinin günlük kalori ihtiyacının %10’unun altında olmasına özen gösterin
- Trans yağlardan mümkün olduğunca uzak durun
- Yağsız ya da az yağlı süt ürünlerini tercih edin
- Katı yağlardan uzak durun; sıvı yağ tüketin
- Şekerli yiyecek ve içecekleri azaltın
- Fast-food türü besinleri az tüketin
- Spor yapma alışkanlığı edinin; hareketli bir yaşamı tercih edin
- Çocuklarınıza örnek rol-model olun
Aşağıdaki videolarda Uzm. Dyt. Fatmagül Yılmaz Öztürk, “Çocuk ve Ergen Beslenmesi” konusunda bilgiler veriyor.
