Fiziksel büyüme, insanda olgunlaşma evresinde meydana gelen boy ve kilo artışında görülen değişiklikleri ifade eder. Saçlar uzar, dişler çıkar, boy uzar ve ergenlik dönemi başlar. Hepsi büyüme sürecinin olağan bir parçasıdır. Büyüme yılları söz konusu olduğunda boy ve kilo temel parametreler olarak kabul edilir.
Her çocukta standartlar farklı olsa da doğru beslenme, fiziksel aktivite, boy uzatan vitamin şurupları gibi birçok faktör boy uzamasında önemli role sahiptir. Genetik bu faktörlerin arasında önemli bir belirleyici olarak öne çıkar. Yine de büyüme ve gelişmeyi destekleyen birçok unsur vardır. Sağlıklı bir bireyin büyüme ve gelişme evreleri de düzenli boy uzamasını takip edebilmek adına bilinmelidir.
İçindekiler
Yaş ve Cinsiyet Faktörlerine Göre Boy Uzaması
Yaşamının ilk yıllarında bir bebek ortalama 25 cm uzar ve doğum ağırlığının yaklaşık üç katına çıkar (1). Bu yoğun gelişme dönemi düşünüldüğünde ebeveynler vücudun ilk yıldan sonraki büyüme hızını korumadığını düşünebilir. Ancak çocuklar bebeklik döneminde gösterdikleri büyüme hızını ilerleyen yaşlarda sürdürmez. Özellikle 1 yaşından sonra bebeklerin boy uzamasında yavaşlama görülür. 2 yaşından ergenlik dönemine kadar olan süreçte ise yılda yaklaşık 6 cm gibi bir rakamla büyüme devam eder (2).
Çoğu çocukta haftalarca veya aylarca daha yavaş büyüme veya ufak büyüme atağı görülebilir. Çoğu çocukta yaşa bağlı olarak değişebilmekle beraber ilkbahar aylarında yılın diğer zamanlarına oranla daha hızlı büyüme eğilimi görülür. Ergenlik döneminde kızlarda 8-13 yaş, erkeklerde 10-15 yaş arasında büyüme atakları görülür (3).
Ergenlik döneminin yaklaşık 2-5 yıl sürdüğü düşünüldüğünde kızlarda 15 yaş erkeklerde 17 yaşa gelindiğinde belirli bir fiziksel olgunluk seviyesine ulaşılmış olur. Ergenlik dönemi erkekleri kızlara göre biraz daha geç etkilediğinden büyüme atakları da kızlardan yaklaşık 2 yıl sonra gerçekleşir. Erkek çocuklarının boy uzaması 16 yaşından sonra yavaşlasa da kaslar gelişmeye devam eder. Erkeklerde yaklaşık olarak 7-12 cm arasında boy uzaması görülür.
Kızlarda ise ortalama boy erkeklerden 10-12 cm daha az olabilir (4). Büyüme döneminde ise yaklaşık 6-11 cm boy uzaması görülür (5). Kızlar 10-14 yaş aralığında yoğun bir uzama dönemi geçirir. Erkeklerde bu dönem 16 yaşına kadardır. Boy uzatan vitamin şurupları ve bazı egzersiz uygulamaları ile bu yaşlardan sonra da gelişimi desteklemek mümkündür.
Persentil Eğrisi Nedir?
Persentil eğrileri çocukların boy, kilo ve kafa boyutu gibi normal büyüme sürecine dahil olan bölgelerinin gelişiminin normal şekilde ilerleyip ilerlemediğini ifade etmeye yarar. Değerler, bir çocuğun diğer 100 çocuğa kıyasla ortalama değerlerinin nasıl olduğunu gösterir. Bu çizelgeler hem ebeveynlerin hem doktorların çocuğun büyüme sürecini takip etmesine yardımcı olur ve tıbbi bir durum söz konusu olduğunda erken müdahale edilmesini sağlar.
2 yaşından itibaren ise gelişim oranları için boy ve kilo ölçülerinin kullanıldığı vücut kitle endeksi (BMI) hesaplanmaya başlar. Bunların yanı sıra yaşam koşulları, beslenme, egzersiz, vitamin kullanımı gibi çocuğunuzun gelişim sürecine yardımcı olacak bazı dış faktörler bulunur. Kolaylıkla uygulayabileceğiniz bu faktörlere gelin birlikte göz atalım.
Düzenli ve Yeterli Beslenme
Çocuğunuzun boyunu uzatmanın en etkili yollarından biri doğru beslenmesini sağlamaktır. Dengeli bir beslenme programı protein, karbonhidrat, yağ ve vitaminleri doğru oranda içerir. Ayrıca ambalajlı gıdalar, rafine şeker içeren market ürünleri, gazlı içecekler, kızartılmış gıdalar gelişim üzerinde olumsuz etki yaratabilir. Yağsız protein, yapraklı sebzeler, kalsiyum, potasyum gibi mineraller bakımından zengin gıdaları beslenme rutininize ekleyebilirsiniz. Bunun yanı sıra kabak çekirdeği, yer fıstığı gibi çinko bakımından zengin besinlerle büyümeyi destekleyebilirsiniz.
Uygun Egzersiz Programı
Germe egzersizleri kulağa basit gelse de çocuğunuzun boy uzaması üzerinde büyük ölçüde etki görmenizi sağlayabilir. Küçük yaşlardan itibaren yapılacak germe egzersizleri boy uzama sürecini kolaylaştırır. Germe hareketleri omurganın uzamasına yardımcı olur ve duruşu düzeltir. Egzersiz sırasında çocuğunuzun sırtını duvara yaslayarak parmak uçlarında durmasını ve bu sırada bacak kaslarını germesini sağlayın. Bir diğer germe egzersizi olarak çocuğunuzun bacaklarını birbirinden ayırarak yer oturmasını ve kollarıyla her iki bacağına birden dokunmasını sağlayın. Yüzme, koşu, çocuk yogası, ip atlama da kol, sırt ve bacak kaslarını güçlendirirken çocuğunuzun boy uzama sürecini desteklemede etkili olan diğer egzersiz türleridir.
İdeal HGH Dengesi
Düzenli bir uyku, yetişkinler için olduğu kadar çocuklar için de vücut fonksiyonlarının sağlıklı şekilde yerine getirilmesini destekler. Zaman zaman uyku düzeninde meydana gelecek değişiklikler büyüme sürecini etkilemese de çocuğunuzun düzenli bir gelişim göstermesi ve sağlıklı olması için 8 saat sürecek bir uyku süresi gerekir (6). Çocuklarda salgılanan ve büyüme hormonu olarak bilinen HGH yalnızca uyku sırasında salındığından uyku düzeninde oluşan uzun dönemli bir bozukluk büyüme ve uzama sürecini olumsuz etkileyebilir.
Sağlıklı Bir Omurga Yapısı
Çocuğunuzun boyunu uzatmak için uygun bir duruşa sahip olması, erken yaşlardan itibaren sağlıklı bir vücudun sahip olması gereken özelliklerdendir. Çökme veya kamburluk vücut üzerinde birçok olumsuz etki yaratabilir ve omurga üzerinde ekstra bir ağırlık oluşturabilir. Bunun sonucu olarak omurga şekil değiştirebilir ve boy uzamasını olumsuz etkileyebilir. Çocuğunuzun yalnızca boyunu uzatmak için değil sağlık sorunlarını uzun vadede önlemek için de iyi bir duruş kazanması önemlidir. Bu noktada çocuğunuzu dik bir pozisyon alması için destekleyebilir, omurga eğriliğini farkettiğiniz sırada uyararak zamanla ideal bir duruş kazanmasını sağlayabilirsiniz.
Güçlü Kemik ve Kas Gelişimi
İdeal bir D vitamini kaynağı olarak güneş ışığı, çocuğun boy uzamasına yardımcı olacak kas ve kemik gelişimini destekler. D vitamini ayrıca besinlerle alınan kalsiyumun emilmesine yardımcı olur, böylelikle kemik gelişimine doğrudan etki eder. Aynı zamanda çocuğunuzu güneş ışığına karşı korunmasını sağlamak D vitaminin etkilerinde doğru şekilde yararlanmak için önemlidir. Koruyuculuğa yönelik olarak güneşin dik açılarla geldiği saatlerde UV ışınlarının etkisini önlemek amacıyla güneş kremi sürmesini sağlayabilirsiniz. Diğer D vitamini kaynakları arasında ise yağlı balıklar ve diğer deniz ürünleri, mantarlar, yumurta sarısı gibi gıdalar bulunur. Doğru zamanda alınacak yeterli güneş ışığı ve beslenme programına eklenecek D vitamininden zengin besinler ile boy uzamasını destekleyebilirsiniz.
Vitamin Takviyesi
Sağlıklı kemiklere sahip olmak ve vücuda gereken tüm vitamin ve mineralleri sunmak için beslenme programının takviyelerle desteklenmesi gerekebilir. Vücudun normal fonksiyonlarını destekleyen ve gelişim sürecine yardımcı olan vitamin takviyeleri arasında kalsiyum, B1, D ve C vitaminleri bulunur.
B1 vitamini vücutta büyümeye yardımcı olurken sindirim sürecinin doğru şekilde çalışmasını destekler. Vücudun büyümesine yardımcı olan kanın teminini sağlamak amacıyla kalp ve sinir sistemini korur.
D vitamini güçlü ve sağlıklı kemikler söz konusu olduğunda belki de en önemli vitamindir. Kalsiyum ve fosfor, kemik büyümesini etkileyen önemli bileşenlerdir. D vitamini bu bileşenlerin emilimini artırır ve vücudun ihtiyacını karşılamasına yardımcı olur.
C vitamini kemikleri ve dişleri güçlendirmede ve büyümelerini sağlamada önemli bir role sahiptir. Çocukluk ve ergenlik döneminde vücut büyüme ve gelişme için daha çok vitamin ve minerale ihtiyaç duyar. C vitamini büyümeyi hızlandırırken bağışıklık sistemini de destekleyen güçlü bir antioksidandır.
Kalsiyum kemik büyümesini destekleyen ve kemik gücünü arttıran önemli bir mineraldir. Yeterli kalsiyum alımı 6-18 yaş için 1000 mg/gün, 9-18 yaş için 1300 mg/gün olarak belirlenmiştir (7).
Boy uzamasını destekleyen birçok uygulama vardır ve hepsi bir arada uygulandığında etkinliği artar. Düzenli beslenme ve uyku, doğru bir gıda programı, egzersiz gibi rutin olarak yapılması gereken uygulamalara ek olarak alınacak vitamin ve mineral takviyeleri ile çocuğunuzun büyüme sürecine katkıda bulunabilirsiniz.
KAYNAKLAR
- Madhu Desiraju. ‘ Your Child’s Growth’. Primary Care Pediatrics at Nemours Children’s Health. June 2022. https://kidshealth.org/en/parents/childs-growth.html
- Walker, H. K., Hall, W. D., & Hurst, J. W. (1990). Clinical methods: the history, physical, and laboratory examinations.
- Tinggaard, J., Aksglaede, L., Sørensen, K., Mouritsen, A., Wohlfahrt‐Veje, C., Hagen, C. P., … & Juul, A. (2014). The 2014 D anish references from birth to 20 years for height, weight and body mass index. Acta Paediatrica, 103(2), 214-224.
- Fryar, C. D., Kruszan-Moran, D., Gu, Q., & Ogden, C. L. (2018). Mean body weight, weight, waist circumference, and body mass index among adults: United States, 1999–2000 through 2015–2016
- Stevens, P. M. (2016). The role of guided growth as it relates to limb lengthening. Journal of Children’s Orthopaedics, 10(6), 479-486.
- Matricciani, L., Blunden, S., Rigney, G., Williams, M. T., & Olds, T. S. (2013). Children’s sleep needs: is there sufficient evidence to recommend optimal sleep for children?. Sleep, 36(4), 527-534.
- Bouziani, A., Saeid, N., Benkirane, H., Qandoussi, L., Taboz, Y., El Hamdouchi, A., … & Aguenaou, H. (2018). Dietary calcium intake in sample of school age children in city of Rabat, Morocco. Journal of nutrition and metabolism, 2018.
