Daha önce Uzm. Dr. Anıl Yeşildal ile yaptığımız bir canlı yayından alıntılar olacağı için sohbet tarzı bir yazı olacak, faydalanacağınızı umuyorum. Çocuğum okula hazır mı? sorusunun cevabı aslında okul olgunluğu kavramında yatıyor ve okul olgunluğu aslında ölçülebilir bir kavram.
İçindekiler
Sadece zihinsel gelişimle okul olgunluğuna karar verilmemeli
Okula başlayabilmek için sadece bilişsel yani zihinsel gelişim yeterli değil. Bazen çocuklar belirli alanlarda tıkandıkları için okul olgunluğu testlerini de yapmak gerekiyor. Çünkü öğretmenler bazen istemeden de olsa anne babayı yanıltabiliyor. Sadece zihinsel gelişime bakarak okul olgunluğu var, başlasın deniyor. Halbuki okul olgunluğu çok yönlü bir şey; Birincisi fiziksel gelişim, o daha çok çocuk doktorlarının değerlendireceği bir konu yani fiziksel olarak ne kadar sağlıklı olduğu, okula hazır mı değil mi? diye. Bizim açımızdan evet bilişsel gelişim çok önemli tabi ama sosyal gelişim, ince motor, öz bakım becerileri ve dil gelişimi bütün bunlara bakmamız gerekiyor.
Okul olgunluğu değerlendirilirken, ince motor beceriler çok önemli
Şimdi bazen çocuklarda ince motor geri olabiliyor, ince motor ne demek? Ellerimizi kullanıyor olmamız demek. Farklı şikayetler ile gelen velilerimde de ben ince motora çok dikkat ediyorum. Çocuk elleri kullanmalı. Annelere derim ki: “Elimi sık desen, benden güçlü sıkabilir, elime yumruk at desem, benden güçlü atıyor olabilir.” Burada kastettiğimiz şey el gücü değil, okul olgunluğunda kağıdı kalemi aldığında, el-göz koordinasyonu işbirliği yapması gerek. Yani tam 6 yaşındaki ince motor gelişimi yapabiliyor mu? demek.
Şimdi burada ne oluyor? Bütün gelişimlere geri dönelim şimdi. 0-6 yaştaki beynin gelişimine Onkogenez diyoruz. 0-6 yaştaki bütün çocuklardaki gelişim, tüm dünyada aynı, hiçbir kültürel fark beklemiyoruz, kişisel fark beklemiyoruz. Yani bütün dünyadaki çocukları, örneğin kaba motor, hep verdiğim örnek budur, insanlar beni daha iyi anlasın diye, yürüme ayları ortalama dünyada aynı. Koşuyor, zıplıyor, bisiklet pedalı çeviriyor gibi… İnce motor da öyle, dil de böyle, zihinsel hep böyle. Kendi içinde ben bir merdiven basamağına benzetiyorum, bir alt basamak olmazsa gelişimde bir üst basamak çıkmıyor.
Şimdi ince motora örnek vermek istiyorum. 4-4,5 yaşında tek obje dönemi gerekli, bir şekil çiziyor mu? Baktığımızda güneş mi, çocuk mu, çiçek mi? anlıyor olacağız. Sonra kompozisyon dönemi gelecek, kompozisyon dönemi bittikten sonra işte harfler, şekiller, sayılar başlayacak.
Okuyor, ancak kağıt kalemi sevmiyor…. ince motor geri olabilir
Bazen çocuk tek obje döneminde kalmış, aile ve okul farkında değil, İlkokul 1’e başlatıyoruz. O zaman ne oluyor çocuk okulu sevmiyor, kağıdı kalemi sevmiyor. Çok güzel okuyorlar çünkü ama ne yapıyor çocuk? Anne diyor ki; “Okumayı söktü, ama bir türlü yazmayı sevmiyor” diyor ya da ne bileyim işte “Kağıt, kalemle arası iyi değil” diyor. Halbuki ince motoru geri, okul olgunluğu için bakmamız gereken ilk şey ince motor.
İkincisi sosyal gelişim; Özellikle bazı anneler der ki bize “Ya daha çok bebeksi daha henüz oyun oynaması gerekiyor galiba, okula başlattık ama” diyorlar. Evet sosyal gelişim ve duygusal gelişim de önemli bu açıdan da kontrol ediyor olmanız gerekiyor.
Okul olgunluğu nasıl ölçülür?
Bunun için bazı gelişim testleri yapıyoruz. Okul olgunluğu adı altında ayrı testler de var. Mesela İngilizlerin çıkarttığı, yıllardır kullandığımız, bütün Dünya’nın kullandığı Metropolitan Okul Olgunluğu testi var. OKHT dediğimiz Türkçe ismi ile yine Okul Olgunluğu testlerimiz var ama eğer gerilik düşünüyorsam yanında bir gelişim testi, Ankara Gelişim Tarama Envanteri veya Denver gibi herhangi bir gelişim testi ile birlikte ikisini birlikte kullanabiliyorum. Mutlaka bunları yaptığımızda görüyoruz zaten, okul olgunluğu açısından 6 yaşında var mı? diye.
Kompozisyon dönemi çocuğu resim çizme yeteneği değildir
Hep yanlış anlaşılıyor. Kompozisyon dönemine baktığımızda yetenekten bahsetmiyoruz. Bazen başka bir şey için gelse bile, 5 yaş ince motorda geri derim zaten çocuğun çizdiğini aileye gösteririm. Aile der ki “Bana benzemiş, benim de hiç yeteneğim yok, aynen çöp adam çizebilirim ben de” . Ben de diyorum ki; “Yürümeyi siz öğrettiniz mi?” – “Hayır biz öğretmedik, kendi öğrendi.” Onun gibi bir özellikten bahsetmiyorum diyorum, yetenekten bahsetmiyorum. Aynı yürüme için nasıl bir gelişimsel sıralama varsa , ince motorda da var. O yüzden çocuk tek obje döneminde ise okul olgunluğu için bu yetmiyor.
Geçen gün bana yeni geldi. Hatta İlkokul 1. sınıf çocuğu, üstün zeka diye getirdi aile. “Neye göre karar verdiniz üstün zeka olduğuna?” dedim aileye. “Dörtlü rakamları okuyor, yazıyor ve toplama-çıkarma yapıyor” dediler. Sonra baktım ince motoru tek obje döneminde yani 4 yaşında çocuk ama 6 yaşını doldurmuş aslında. O konu hakkında uzun uzun konuştuk, değerlendirmeler yaptık. Sizi uyarıyorum, daha okul pandemiden dolayı geç açıldı ve şu anda haftada 2 gün gidiyor. İnce motoru geri olur da yazmayı sevmezse, kalem tutmayı sevmezse, ödev yapmaktan hoşlanmazsa, o aradaki kompozisyon dönemine geçmemiştir çocuk.
Kompozisyon döneminde çizdiği şeylerin güzelliği önemli değil, yeteneğe bakmıyoruz. Baktığımızda ev, çiçek, çocuk, böcek, kuş yani bir sayfa dolmalı, bir konu olması gerekiyor. Bu dönemden geçtikten sonra harfler, sayılar yerine oturarak başlıyor. Okul olgunluğunda ince motor o yüzden çok önemli.
Öz bakım becerileri gelişmemiş bir çocuk okulda zorlanabilir
Şimdi şöyle bir şey bizim kendi kültürümüz, çocuk eğitimindeki kendi kültürümüzde şey var. Tabii çok koruyucuyuz biz çocuklarda, bu kültürel bir özellik. Kime göre koruyucuyuz? Batılı ülkelere göre çok koruyucuyuz. Batılı ülkelerdeki anneler de anne-baba onların da annelik, babalık duyguları ve hormonları var. Biz düşünce hemen kaldırıveriyoruz değil mi? Kendi kalkmasına bile müsaade etmiyoruz. Batıda öyle değil ama.
Evet biz çok koruyucuyuz çünkü hiç düşmesin, üzülmesin, ağlamasın, aç kalmasın, boyu uzasın, hasta olmasın falan istiyoruz. Yok öyle bir dünya değil mi? Bizim yaşına göre anne-baba olduğumuzda, yaşına uygun davranmamız lazım.
6-8 ayda eline yiyecek verilmeyen bebeğin öz bakım becerileri geri kalır
Bir örnek vereceğim, basit bir örnek; Mesela 4-6 ay arası bebekler her şeyi uzanıp almaya başlıyor. 6 aydan sonra ek gıdalara geçiliyor ya, annenin kontrolünde bebe bisküvisi veya ekmek içi olabilir. Elinde ısırarak yemesine müsaade etmeleri gerekiyor annelerin daha oradan başlıyor elinde yeme. Annenin korkusu, paniği varsa eline hiçbir şey vermiyor ya boğazına kaçarsa diye. 12 aydan sonra basit normal bardaktan dökerek de olsa su içiyor olması gerekiyor. 12-18 ay arası basit de olsa kaşık kullanıyor olması gerekiyor. Bizde 5-6 yaşındakini besleyen anneler var.
Yani öz bakım becerileri de çok önemli. Daha bu işin başından itibaren, anne – baba olduğumuzda yaşına uygun kendimizi geri çekmeliyiz. Çocuğun da bağımsız olup, kendi ayaklarının üzerinde durması ve kendisini geliştirmiş olması gerekiyor.
Öz bakım becerileri çocuğa fırsat verilerek öğrenilir
Ve çocuk bunları, biz fırsat verirsek öğrenecek. Okula verdiğimizde mesela evde besleniyor ya çocuklar tabii okulda beslemeyecek. Öğretmen, anne ile işbirliği yapmalı, hep ben bunu öğretmen olacak öğrencilerime anlatıyorum. Annelerle sıkı işbirliği yapın, okulda artık beslenmeden kendi yiyorsa evde de anneye ödev verin; Yedirmeyecek, çocuk giyiniyorsa anne giydirmeyecek, artık kendisi giyinecek.
Özellikle öz bakım becerileri, okula uyumsuzlarda, okul korkularında, okul fobilerinde hep bu, çok karşımıza çıkar. Anne çok koruyucudur ve nasıl geri duracağını anneye öğretmemiz gerekiyor.
