İçindekiler
Apraksi nedir?
Apraksi, genel anlamıyla kişinin fiziksel olarak yeterli olduğu halde bazı hareketleri yapamamasına neden olan bir nörolojik sorundur. Birçok kas grubun etkileyebilir, konuşabilmek için gerekli bazı kas hareketlerinin planlanmasındaki bozukluğa konuşma apraksisi denir.
Dil ve konuşma problemleri birbirinden ayrılmaktadır. Çocuk söylenenleri anlamada ve kendisini ifade etmede güçlük çekiyorsa bu dil bozukluğudur. Dil bozukluğu olan çocuklar yaşıtlarına göre daha kısa cümleler kurarlar, ekleri eksik ya da yanlış kullanırlar ve sözcük dağarcıkları sınırlıdır. Konuşma bozukluğu ise çocuğun konuşma seslerini düzgün veya akıcı şekilde üretememesidir. Çocuk “r” sesini söyleyemeyebilir ya da konuşma esnasında takılmalar sergileyebilir.
Konuşma Apraksisi Nedir?
Gelişimsel konuşma apraksisi, beyinden gelen mesajın konuşma kaslarına doğru şekilde iletilememesi sonucunda ortaya çıkan motor bir konuşma bozukluğudur. Bu durum kasların yetersizliğinden değil, beynin konuşma eylemi için gereken konuşma organlarını (dudak, çene, dil gibi) hareket ettirme konusunda sorun yaşamasından kaynaklanmaktadır. Apraksi görülen çocuklarda sesleri, heceleri ve kelimeleri söylemede sorunlar görülmektedir. Çocuk ne demek istediğini bilse de bu sorun yüzünden kendisini ifade etmekte zorluk çekmektedir. Apraksi, konuşma anlaşılırlığını ciddi oranda etkileyebilen bir konuşma bozukluğudur. Bazı belirtilerinden söz etmek gerekirse:
- Dil gelişiminde gecikme gözlenebilir.
- Söylenen sözcük uzadıkça yapılan hatalar artar.
- Yapılan sesletim (artikülasyon) hataları tutarsızdır.
- Anlama becerisi sözel ifade etme becerisinden daha iyidir.
- Çocuk hatanın farkında olduğu için sözcüğü tekrar ederek düzeltmeye çabalar.
- Konuşma esnasında arama davranışı gözlenir (dilin doğru konumunu arama gibi).
- Sesleri ve heceleri doğru dizine koymada sorun yaşanır.
- Sesler arasında uzun duraklamalar görülebilir.
Apraksiyle ilgili çok fazla veri bulunmasa da tanı koyulan çocukların sayısı gün geçtikçe artmaktadır. Ayrıca, apraksinin otizmli çocuklarda da sıklıkla görülerek, iletişimi kısıtladığı görülmektedir. Tüm konuşma bozukluklarında olduğu gibi apraksi hakkında da ailelerde ve uzmanlarda farkındalık yaratmak gerekmektedir.
Çocuklarda apraksi neden olur?
Apraksinin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte konuşma kaslarında görülen güçsüzlük gibi bir nedenden kaynaklanmadığı bilinmektedir. Diğer yandan genetik faktörler ve erkek olma apraksi açısından risk faktörleri arasındadır.
Apraksi tedavisinde kullanılan teknikler nelerdir?
Araştırma sonuçlarına göre apraksi görülen çocuklar için sık (haftada 3-5 kez) ve yoğun konuşma terapisi seansları uygulanması gerekmektedir. Birebir terapiler, grup terapisine göre daha etkili olmaktadır. Çocukta gelişme görüldükçe, terapi sıklığı azalmakta ve grup terapisinin önemi artmaktadır.
Yapılacak müdahalenin odak noktası, konuşma üretimi için gerekli kas hareketlerinin planlanması, seslerin ve hecelerin sıralama ve koordinasyonunun geliştirilmesidir. Konuşmayı geliştirebilmek için çocuğun sürekli olarak pratik yapması gerekmektedir. Çocuk konuşma pratiği yaparken görsel, dokunsal, işitsel olarak geribildirim alması yararlı olmaktadır. Örneğin; konuşma pratikleri ayna karşısında yapılır ya da terapiler sırasında çocuktan terapistin dil ve dudak hareketlerini izlemesi istenir. Böylece terapist seslerin üretimini gösterdikçe, çocuk da ona eşlik edebilecektir. Bu çoklu-duyumsal geri bildirim ile çocuk daha kolay bir şekilde heceleri, sözcükleri ve cümleleri tekrarlayabilir ve konuşma için kas koordinasyonunu geliştirebilir.
Prompt tekniği günümüzde özellikle ağır apraksisi olan çocuklarımıza yardım edebilecek en önemli tekniklerden biridir. Prompt tekniğinde konuşma terapisti çocuğun konuşma organlarına dokunsal uyaran vererek konuşma seslerini nasıl üretmesi gerektiğini öğretir. Tek tek hangi sesi nasıl çıkarması gerektiği öğretildikten sonra çocuk sesi hece, kelime ve cümle kurma düzeyinde kullanmayı öğrenir. Evde yapılan pratikler çok önemlidir. Ailelere çocuğun tedavi sürecine yardımcı olmaları için alıştırmalar verilecektir. Ailelerin bu sürecin zamana ihtiyacı olduğunu unutmayarak özveriyle üstlerine düşen görevi yerine getirmesi gerekmektedir.
Aşağıdaki videolarda Uzm. Dr. Gökçe Küçükyazıcı, “Çocuklarda Dil ve Konuşma Sorunları” hakkında bilgiler veriyor.
