İçindekiler
Göz tembelliği nedir?
Göz tembelliği ‘nin tıbbi adı Ambliyopidir. Görmenin gelişimi bebeklik çağında başlar. Bu dönem içinde en kritik dönem ilk 6 ay olmakla birlikte görme gelişimi ilkokulun ilk yılları (7-8 yaş) boyunca devam eder. Yunanca “donuk göz” anlamına gelen “Ambliyopi” çocukluğun erken döneminde beklenen sağlıklı görme gelişiminin sağlanamaması durumudur. İki göz arasındaki numara farkı veya ışığın ağ tabakaya (retinaya) düşmesini engelleyen herhangi bir neden gözün sağlıklı görme gelişimine engel olur. Bir göz iyi görürken, diğeri aynı kalitede göremez. Bu durumunda az gören göze Ambliyopik Göz (tembel göz) adı verilir. Ambliyopi genelde tek gözde görülür. Toplumda sıklığı %2-3’dür.
Göz tembelliğinin klinik önemi
Tüm çocuklar 2 ya da 3 yaşına kadar göz muayenesinden geçmelidirler. Eğer ailede göz tembelliği durumu olan bir kişi varsa bu çocuklar mümkünse daha erken yaşlarda söz konusu muayeneden detaylı olarak geçmelidirler. Erken başlanan tedavi ile görme daha iyi seviyelere çıkarılır ve iki göz arasındaki fark azaltılır. Dokuz yaşlarında görme kendi gelişimini tamamlayacağı için bu zamandan sonra yapılacak tüm tedavi girişimleri görmeyi çok fazla değiştirmeyecektir. Ambliyopi hastalarınun hayatı boyunca sağlıklı olan gözünü (tembel olmayan gözünü) iyi korunmaları çok önemlidir. Bu göz hastalanır veya travmaya maruz kalırsa görme büyük riske girer.
Belirtileri
Ambliyopiyi fark etmek çok kolay değildir. Çocuk bir gözünün güçlü diğerinin ise zayıf olduğunu farkında olmayabilir. Aile de çocuğun gözünde şaşılık ya da bariz bir anormalik yoksa bozukluğu anlayamaz. Bu nedenle çocukluk çağında rutin göz muayenesi son derece önemlidir.
Nedenleri ve risk faktörleri
Gözün normal gelişimini ve görev yapmasını etkileyen her hangi bir durum ambliyopiye sebep olur. Ancak ambliyopinin en önemli üç nedeni vardır. Bunlardan birincisi Şaşılık; ikincisi miyopi, hipermetropi ve astigmatizm gibi gözün kırma kusurları; üçüncüsü ise Katarakt yani göz içi lensinin şeffaflığının bozulmasıdır. Pek çok vakada Ambliyopi olguları kalıtsal olabilir.
Göz tembelliği testleri ve tanısı
Ambliyopi her iki gözün test edilmesiyle ve iki göz arasında görme farkının bulunmasıyla teşhis edilir. Küçük çocuklarda görmeyi değerlendirmek zor olduğundan, doktor çocuğun bir gözü kapalıyken diğer gözüyle nesneleri nasıl takip ettiğini değerlendirir. Göz doktoru bebeğin bir gözü kapalıyken nesnelere verdiği tepkileri ölçen farklı testler kullanır. Eğer bebeğin test edilen (kapatılmamış olan) gözünde bir zayıflık varsa bebek rahatsız olur; kapalı ve sağlam olduğu düşünülen gözün aralığından bakmaya ve kapamayı açmaya çalışır. Bebek eğer bunu başaramazsa rahatsız olacağı için çoğu zaman ağlar. Amaç sağlam güzü korumaya çalışmak olması yanında göz doktoru görmede azalmaya neden olan hastalığı da araştıracaktır. Bu katarakt, iltihaplanma, tümör veya herhangi bir göz içi hastalığı olabilir. Düşük görme her zaman Ambliyopi demek değildir.
Aşağıdaki videolarda Op. Dr. Lale Öktem, çocuklarda şaşılık ve göz sağlığı hakkında önemli bilgiler veriyor.
Göz tembelliği tedavisi
Tedavide yapılması gereken numaralı gözlüklerle çocuktaki odaklanma hatasını yani kırma kusurunu (eğer mevcut ise) düzeltmektir. Çoğunlukla gözlük tek başına yeterli olmaz; beraberinde kapama tedavisi (Resim 1) uygulanır. Burada amaç çocuğun ambliyopik gözünü mutlaka kullanmasını ve fiksasyona zorlamasını sağlatmaktır. Bu farklı yollarla sağlanabilir. En yaygın ambliyopi tedavisi çocuğun güçlü olan gözünü belli saat periyodlarında kapatarak diğerini kullanmaya teşvik edilmesidir. Kapama süresi ve kapama tedavisinin uzunluğu doktor tarafından belirlenir ve bazen bu tedavi yıllarca sürebilir. Ambliyopi ayrıca özel göz damlaları damlatarak veya gözlük uygulayarak sağlam gözde bulanık görme oluşturularak tedavi edilebilir. Bu durum çocuğu tembel olan gözünü kullanmaya zorlar. Tembel olan gözün görmesi geri kazanıldığı durumda bile tedavinin kalıcılığı için sağlam gözün kapatılması bir süre sürdürülür. Şaşılık bulunan gözlerde ameliyattan önce ambliyopi tedavisi yapılır. Katarakt ve benzeri bir durum varsa nedene göre önce ameliyat uygulanır. Ancak ambliyopi, nedenin ortadan kaldırılmasıyla tedavi edilemez. Cerrahi müdaheleden sonra yine gözü kapatmak ve zayıf olan gözü normal görme için mutlaka kuvvetlendirmek gerekir. Tedavi edilemediği takdirde pek çok sorun ortaya çıkar. Ambliyopi olan gözde ciddi görme azlığı oluşur. Derinlik algısı (üç boyutlu algılama) zayıflar. Tedavinin başlandığı andaki çocuğun yaşı ve ambliyopinin şiddeti tedavi başarısını belirler. Çocuklar gözlerinin kapatılmasında hoşlanmazlar, bu yüzden ebeveynler durumu gözetmeli ve ilgi göstermelidir.
