Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)

Dikkat eksiliği hiperaktive bozukluğu (DEHB) tüm dünyada çocukların %8-12’sini etkileyen dikkatsizlik, dürtüsellik ve hiperaktive ile kendini gösteren bir bozukluktur.

Dikkat eksiliği hiperaktıve bozukluğu (DEHB) çocukluk çağının sık karşılaşılan nörodavranışsal bozukluklardan biridir.

En son 1994’teki sınıflamada ”dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu” terimi altında üç tip tanımlanmıştır. DEHB/birleşik tip, DEHB/dikkat bozukluğunun önde olduğu tip ve DEHB/ hiperaktivitenin önde olduğu tip.
Dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik temel belirtilerdir ve bu belirti kümeleri çocuğun içinde bulunduğu ortama ve yaşam çevresine göre değişiklik gösterebilmektedir.

• Okul öncesi dönemde hiperaktivite,
• Okul döneminde dikkat eksikliği,
• Ergenlik ve erişkinlikte ise dikkat eksikliği ve dürtüsellik belirgindir.
• Belirtiler çocuğun ilgisini çekmeyen ya da isteksiz olduğu ortamlarda daha
belirgin hale gelir.
• Bu çocuklardaki ataklık, hiperaktivite ve dikkat eksikliği okul başarılarını,
aile ye arkadaş ilişkilerini olumsuz yönde etkilemektedir.
• Bu çocuklar bireysel katılım gerektiren etkinlikleri sürdüremezler ve bir işi
tamamlamadan diğerine geçme eğilimiyle birlikte düzensiz, denetimsiz, aşırı
hareketlilik gösterirler.

Dikkat eksikliği

İşleri bitirmeden bırakma ve görevleri erken terk etme şeklinde kendini gösterir.

Hiperaktive

Sakin olmayı gerektiren durumlarda aşırı huzursuz olma şeklindedir ve duruma bağlı olarak

• Çevrede koşma, atlama,
• Oturması gerektiğinde yerinden kalkma,
• Aşırı konuşma, gürültücülük
• Oturduğu yerde kıpırdanıp-durma şeklinde olabilir.

Hiperaktivite sadece aşırı hareketlilik ve enerjik olma anlamına gelmemektedir. Bu terim karmaşık ve amaçsız hareketliliği tanımlamaktadır.

Dürtüsellik

Kurallara uymada güçlük, buna bağlı olarak disiplin sorunları ve sıkça kazaya uğramalarına neden olan belirti kümesidir.

• Dürtüsellik belirtilerini taşıyan çocuklar erişkinlerle ilişkilerinde sosyal
sınırları bilmezler,
• Diğer çocuklarla ilişkilerinde de zorluklar yaşayarak çoğu zaman grup dışında
kalırlar.

Çocuğun bulunduğu gelişim dönemine göre de belirtilerde farklılıklar izlenir

Okul öncesi

• Çocuklarda motor huzursuzluk ve hareketlilik ön plandadır.
• Karmaşık biçimde hareket ederler.
• Yapılandırılmış aktivitelere yönelemezler,
• Oyun ilişkilerine uyum sağlamakta güçlük çekerler.

Okulla birlikte

• Yerinde oturmakta zorlanan
• Kurallara uymakta zorluk çeken
• Ders sırasında arkadaşları ile konuşan çocuklar olarak tanımlanırlar.
• Ödevlerini tamamlayamama
• Görevlerini yerine getirememe ve organize edememe
• Eşya kaybetme
• Unutkanlık
• ve sık yaralanma gibi belirtiler tarif edilir
• Arkadaş ilişkilerinde oyunların kurallarını öğrenmekte güçlük çekerler
• Sıralarını beklemekte zorlanırlar.
• Tehlikeli aktivitelere yönelirler

Ergenlikle beraber

• İç huzursuzluğu ön plana çıkar
• Dürtüsellik nedeniyle kural dışı davranışlara yönelirler
• Dikkatsizlik akademik performanslarının beklenenin altında gitmesinin nedenidir

DEHB alt tiplerinin klinik özelliklerinde de farklılıklar dikkat çekicidir

DEHB/bileşik tipte

• Huzursuzluk,
• Davranışsal ve duygusal engellenme eşiğinde düşme
• Dikkatte azalma bulunmaktadır.
• Dürtülerini denetleyememe,
• Etkinlikleri düzenleyememe
• Dikkat ve sosyal ilişkilerde zayıflık

Dikkat eksikliğinin asıl sorun alanı okuldur. Zeka düzeyleri ile başarıları arasında bir uyumsuzluk gözlenir. Çoğu zaman okula başlayana kadar belirti vermeyebilir ve genellikle ilk kez ilkokul döneminde tanı alırlar. Kızlarda daha sık görüldüğü bildirilmektedir

DEHB olan olguların kardeşlerinde risk %32, DEHB’li ebeveynlerin çocuklarında risk %57 olarak bulunmuştur Psikososyal ve çevresel etkenlerin bozukluğun oluşumunda birincil rolü olmadığı pek çok çalışmada gösterilmiştir.
DEHB’nin tüm dünyada görülme sıklığı %8-12 olarak bildirilmektedir. Kızların erkeklere oranla daha az olarak DEHB belirtileri nedeniyle kliniklere başvurduğu saptanmıştır

Eşlik eden tanılar ( % sıklığı)

• Karşıt olma karşıt gelme bozukluğu(%25-80)
• Davranış bozukluğu(%14-56)
• Majör depresif bozukluk (%0-45)
• Anksiyete bozuklukları(%10-40)
• Tik bozuklukları(%3-30)
• Öğrenme bozuklukları(%24-70)
• Bipolar afektif bozukluk(50-27)

DEHB’nin belirtilerini erken çocukluk dönemindeki aktif çocuklara ait normal hareketlilikten ayırt etmek zor olabilir. Ancak gerçek DEHB’de belirtiler kalıcıdır ve genellikle öfke patlamaları, kavgacılık, saldırgan tutumlar, gürültücülük, karşı gelme tutumları hareketliliğe eşlik etmektedir. Bipolar afektif bozukluk, majör depresif bozukluk ve yaygın anksiyete bozukluğu ile DEHB’nin belirtileri birbiriyle benzerlikler gösterebilmektedir. Ancak temel farklılık, DEHB’nun çocukluktan beri var olan ve süregelen bir sorun olmasıdır.

Zeka özrü olan çocuklarda ek bir DEHB tanısı ancak dikkatsizlik ve hiperaktivite belirtileri çocuğun mental yaşına göre aşırı ise konmalıdır. DEHB tanısı düşünülen her çocuğa nörolojik değerlendirme yapılmalıdır. Psikiyatrik ve organik beyin bozukluklarının ayırıcı tanısı için gerekirse elektroansefalografi (EEG), bilgisayarlı beyin tomografisi (BBT), manyetik rezonans görüntüleme (MRI) tetkikleri uygulanmalıdır.

DEHB’nda faydası kanıtlanan tedavi yöntemleri

• İlaç tedavileri

• Anne-baba eğitimi

• Öğretmenlerin eğitimi

• Bilişsel davranışçı terapi

• Destek gruplarıdır

Aşağıdaki videolarda Uzm Ped. Emine Eraslan, “Yaramaz Çocuk – Hiperaktif Çocuk” , “Çocuklarda İştahsızlık” , “Çocuk ve Televizyon” konuları hakkında bilgiler veriyor.